EN HOMENAXE A ROSALÍA NO 178 ANIVERSARIO DO SEU NACEMENTO E 135 DA PUBLICACIÓN DE “FOLLAS NOVAS”

(Presentación da publicación, en carpeta conxunta, de Follas novas e Amor de perdiçao, Ediçoes Caixotim, 2006)

Rosalía de Castro, a gran poeta galega, e Camilo Castelo Branco, o gran narrador portugués, estaban irmandados antes de que os responsables de manter o seu recordo e difundir a súa obra decidiran celebrar senllos actos de sinatura de fraternidade nos lugares da Matanza (Padrón) e Ceide (Vilanova de Famalicao) a finais do ano 2005.
Estes dous autores estaban xa irmandados de seu por seren grandes, por pertenceren á mesma época, por traballaren con dúas linguas xemelgas e, sobre todo, porque a súa dor creativa, nacida certamente de dúas biografías que tiveron que superar duras probas no seu transcurso, era real. As súas plumas, bebendo directamente na sufrida alma dos pobos que os rodeaban, eran tamén testemuña das súas máis auténticas raíces vivenciais. Por iso ambos escritores superaron calquera pose determinada por unha moda pasaxeira e mereceron estar situados nun lugar de honra entre os clásicos de todos os tempos.
A publicación dupla de Follas novas de Rosalía de Castro e Amor de perdiçao de Camilo Castelo Branco é o primeiro espazo de colaboración entre a Fundación Rosalía de Castro e a Casa de Camilo-Museu. Centro de Estudos da Câmara Municipal de Vilanova de Famalicao.
Alén de divulgar a obra e o coñecemento de ambos autores, a nosa intención diríxese tamén a propiciar, desde as nosas posibilidades, o achegamento de dúas literaturas que se sustentan nas linguas máis irmás das romances, que tiveron no Medievo unha Idade de Ouro en común e que na actualidade están máis precisadas que nunca de pontes de comunicación e de lugares de encontro.
Agradecemos a sensibilidade mostrada pola Consellería da Presidencia da Xunta de Galicia, cuxo titular D. Jose Luis Méndez Romeu acolleu o noso proxecto e fixo posible que esta publicación sexa unha realidade.

Helena Villar Janeiro
Presidenta da Fundación Rosalía de Castro

LINGUA MATERNA

Hoxe é o Día Internacional da Lingua Materna. A lingua propia de Galicia debería ser chamada paterna, porque foi máis transmitida polos pais que polas nais, pois ás mulleres esixíaselles en grande medida o señoritismo que as familias crían que lles prestaba a outra lingua asimilada coas clases sociais máis altas e letradas.

Pola proximidade das linguas en contacto e conflito que se falan en Galicia, ata non hai moito era difícil delimitar en moitos casos cal é esa lingua. ¿Cal é a lingua materna dunha criatura da que a súa nai e o seu fai falan outra que non falan con ela, mais é a habitual da familia? ¿E a daquela outra que foi atendida por unha coidadora vida do mundo rural que non sabía apenas castelán e cuxo modelo lingüístico era fundamental nos primeiros meses ou anos da súa vida?

O galego era a lingua maioritariamente falada e impregnaba de xeito natural a comunicación. Hai un feito excepcional que aceptamos con normalidade, pero é sorprendente. A recuperadora da lingua galega para a literatura e para a escrita foi unha muller que non a tiña por materna nin se expresaba nesta lingua cos seus. Non obstante, en Follas Novas Rosalía escribe os poemas máis persoais e máis afastados da lingua que falaba, como son os seus poemas solidarios, os máis feministas e incluso o máis profundo e radical “Canto pensó que te fuches” –máis coñecido por “A negra sombra”- na lingua que aprendera por inmersión nun medio que propiciou a súa aprendizaxe ata convertela na nosa gran mestra idiomática.

A nosa situación actual virouse ao contrario. O medio é desgaleguizador porque as accións que se levaron a cabo para favorecer o idioma do país non foron –e cada vez o son menos- planificadas como deberan selo, porque a defensa e promoción da lingua propia de Galicia é un mandado estatutario.

COMO SE APRENDE UNHA LINGUA

Hoxe vin unha foto de Marilyn cun precioso abrigo claro e a imaxe transportoume á miña casa ancaresa, porque nela axudei a traballar en moitas prendas parecidas.

Naquela época, os abrigos das mulleres eran soltos ou entallados. As chaquetas dos homes, redondas ou de traspaso. Así foi como eu aprendín o que eran as dicotomías, que non o seu nome. Así é como aprendín tamén moito do vocabulario que máis tarde tiven que ir abrindo a outros significados pero que daquela me bastaba para entenderme co mundo.

A miña adquisión idiomática está moi unida ao taller de costura. Sendo así, a palabra vistas non era a panorámica que se podía divisar desde un lugar privilexiado, senón unha parte dos dianteiros da chaqueta. Baixos non eran nin cantantes de voz grave nin a primeira planta dos edificios, senón o fondo das prendas. E podería dicir o mesmo de calado de cantos ou de forrar pasamáns. De punta de gabián ou de picar peitos.

É ben curioso como se aprende a lingua, uníndoa a contextos do medio en que se vive, das actividades da familia, da concorrencia de compañías afectivas e lúdicas, das características do medio socioeconómico e ambiental. Con estas palabras vaise construíndo o esqueleto do mundo. Despois, coa lectura e calquera aprendizaxe, complétanse, arriquécense e xa nos serven para entendérmonos con calquera falante dese mesmo idioma con percepcións iniciais ben diferentes.

A familia é fundamental na aprendizaxe dun idioma porque a comunicación entre os seus membros faise con gran carga emocional e o uso da palabra está fortemente motivado. ¡Pobre daquela criatura á que lle fagan crer, por activa ou por pasiva, que a lingua da súa casa é menos valiosa que o é outra que lle poñen de modelo para se entender cos demais! Por esa intervención infame, un falante pode perder a súa primeira lingua, porque esa idea interfire incluso en seguir falándoa cos seus. Non hai nada máis anómalo na comunicación que o feito de que nunha familia se falen idiomas diferentes por franxas de idade, que as nenas e os nenos se dirixan aos seus proxenitores nunha lingua diferente á que estes falan entre si.

Cando unha sociedade, como é a nosa, admite isto hai que pensar que perdeu moito en saúde social.