14.1 COLOCACIÓN DO DO PRONOME ÁTONO. REPASO

Quíxenlle moito a unha nena,

a unha nena maïanha.

Ela non me quixo a min,

morena e salada. Non lle deu a gana.

Non lle deu a gana.

Non lle deu a gana.

Ai la la la la le lo.

Ai la la la la laa.

 

Como son da Maía

son maïanhe

e un fungueiro, morena,

levo na manhe.

Levo na man, morena,

Levo na manhe,

por se á porta da eira

me botas o canhe.

 

 

14.1.1

Temos nesta cántiga popular exemplos de colocación de pronomes átonos, que é do que vimos falando.

-Nas oracións simples –e coordinadas, que actúan como simples- o pronome átono vai detrás de seu verbo e unido a el. Sendo esta a norma, as execepcións son moi abondosas.

-A primeira gran excepción son as oracións negativas, con adverbio (non, nin, nunca, xamais, tampouco) ou con pronomes ou determinantes de valor negativo: nada, ninguén, ningún…

-A segunda excepcións son as oracións introducidas por unha partícula interrogativa: que, quen, cando, como, por que, canto… (que non levan acentro ortográfico). Na cantiga non temos este exemplo, pero traballámolo na unidade anterior.

-A terceira excepción son as oracións subordinadas, é dicir, as que forman parte dunha oración principal: Levo(o) na man (oración principal), por se a porta da eira me botas o can. (Oración subordinada que indica unha circunstancia de prevención)

 

14.1.2

Aparece nesta cántiga un a e un e ao final de palabras agudas que é propio da lingua oral. Mais, cando se quere reproducir na escrita, utilízase para representalo o dígrafo nh que. Como na palabra unha, indica que debemos cortar a sílaba que acaba en n e non unila co e. Silabeando: ma-ï-an-ha/ma-ï-an-he .

 

Vemos tamén un signo de puntuación non habitual nesta palabra: a diérese. Con ela evitamos que ese i se una á coa vogal seguinte. Sen a diérese nin o h a palabra leríase: ma-ia-ne. É pouco frecuente na escrita, pero cómpre que o coñezades e saibades para que é.

 

14.1.3

Transforma segundo o modelo, usando en todas as subordinadas o verbo dicir:

 

Dámo/ Dígoche que mo deas.

Cómpramo.

Lévamos.

Contéstame.

Ofrécellelos.

Cómpralla.

 

14.1.4

Transforma segundo o modelo:

 

Non me me veu o sono/ Veume o sono

Non vos dei atopado.

Non me preguntes de onde o saquei.

Non lles quería botar a culpa.

Non o fagas antes de saír.

 

MAÑÁ CORRIXIMOS E AVANZAMOS ALGO MÁIS NA SOBORDINADAS, QUE TEÑEN ALGUNHA EXCEPCIÓN COMO VEREMOS.

 

PRONOMES: USOS. CONTRACCIÓNS E COLOCACIÓNS. 10.1

 

“Séntalles mal ás miñas comadres

que lles canten as verdades”.

(Do refraneiro popular)

 

10.1.1

Neste refrán vimos o pronome lles, reforzando ou substituíndo a comadres. Soubemos tamén que podíamos facer substitucións de comadres por elas e a verdades, por as. Tamén, que lles podía xuntarse con as e o resultado de lles+as sería llelas. Así que acórdate de que para usar un llelo, llela, llelos ou llelas ten que haber un nome plurar ao que se refira o lles

Levoulle a merenda á nena…… Levoulla

Levoulles as merendas ás nenas…Levóullelas

Volveremos sobre o cambio de s ou r dalgunhas palabras diante dos pronomes o, a, os, as.  Ou, se o queredes ver doutra maneira, eran aquelas outras formas do pronome: lo, la, los, las.

 

10.1.2

Usando pronomes, chegaramos a unha formulación máis condensada da frase que viña a ter un significado moi próximo, aínda que lle faltasen matices:

Séntalles mal que llelas canten.

Pero aínda podemos usar outro pronome que a condense máis, substituíndo que llelas canten polo pronome correspondente: o neutro iso ou isto:

 

Séntalles mal isto

 Recorda que non existe *elo como pronome.

E podemos alterar a colocación da frase ou oración:

Isto séntalles mal.

 

10.1.3.

Recorda unha expresión que eu marcaba canda nome nome, porque che vai axudar a entender moitas cousas:

Nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan.

E hoxe vou engadir outra:

Toda unha oración que fai o papel dun nome

 

Porque, ás veces, nunha oración composta vai metida unha oración que equivale a un nome e pode facer a función que faría el. Isto é importante para a colocación dos pronomes átonos, cando menos para establecer a corrección na escrita, que é onde se pode revisar e consultar. Tanto o nome só, como os que levan acompañantes forman o que chamaremos SINTAGMA NOMINAL. É cuestión de terminoloxía, pero ás veces pode axudarnos, sobre todo a quen repase para o estudo regrado.

 

10.1.4.

O papel fundamental que desempeñan os nomes nas oracións é o de suxeito, moitas veces substituído por un pronome e outras sen aparecer citado. O galego sobreentende os suxeitos verbais porque os marca o propio verbo. Outros idiomas, como o inglés, precísano.

A Pascua caeu en marzo.

Antes a rapazada xogaba na rúa.

(Elas/ eles) Foron de vacacións.

 

O suxeito non ten que ir antes que o verbo, aínda que é a maneira máis habitual da súa colocación neste idioma.

Ás veces o que parece suxeito non o é porque a frase non está así colocada. Recoñecese a maioría das veces porque concorda en persoa e número co seu verbo.

 

10.1.5

“Séntalles mal a miñas comadres

que lles canten as verdades”.

-Cantos verbos temos?

-Cal dos verbos che parece máis importante e cal che parece que está ao servizo do primeiro?

-Teremos tantas oracións como verbos, polo tanto temos dúas oracións.

 

10.1.6.

Isto séntalles mal.

Cal che parece aquí o suxeito?

Cal che parece que sería o suxeito no refrán que transformamos? Pensa que as función sintácticas non as cambiamos e que os pronomes están facendo o mesmo papel que facían os homes ou os seus substitutos.

 

DEBERÍAS ACERTAR. ISTO LEVARANOS A ENTENDER A COLOCACIÓN DO PRONOME LLES, que unha vez está detrás do seu verbo e unido a el, e outra separado e diante, como puideches comprobar.

 

CORREXIREMOS O LUNS, SE MAÑÁ NON TEÑO TEMPO.

 

ÁNIMO, QUE VAI MOI FACILITADO!

 

PRONOMES ÁTONOS: LLE/LLES. CONTRACCIÓNS E COLOCACIÓN. 9.1

 

 

“Séntalles mal a miñas comadres

que lles canten as verdades”.

(Do refraneiro popular)

 

 

9.1.1

Neste refrán temos un pronome utilizado dúas veces: lles.

Un pronome vai sempre substituíndo a un nome, que pode ir só ou acompañado doutras palabras.

 

-A que nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan cres que está substituíndo cada un destes pronomes lles?

 

-Está este nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan no refrán ou tiveches que adiviñalo?

 

– Está este nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan en singular ou en plural?

 

-Cómpre que te fixes ben nisto porque na fala dalgunhas partes de Galicia non existe o  pronome lles, senón unha única forma que coincide co singular, lle. Mesmo puidera ser que ti non o utilices.

 

-Son pronomes tónicos ou átonos, é dicir, con tonicidade (acento ou forza…) dentro do refrán ou non? Para iso pronúnciao fixándote ben.

 

9.1.2. Ese mesmo nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan podería ser substituído por un pronome tónico dos que coñeces?

 

9.1.3. Se o fixeses, desaparecería ese outro nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan do refrán?

 

9.1.4

-Hai algún outro nome ou nome acompañado doutras palabras das que ese nome é a máis importante e as outras o completan no refrán que puideses substituír por outro pronome diferente de lles?

 

-Que pronome sería?

 

9.1.5

-Sería tónico ou átono?

 

9.1.6

Cres que se digo A elas séntalles mal que llelas canten estou dicindo algo moi parecido ao refrán?

 

 

9.1.7

Os pasiños que viñeches dando, aproximáronte algo a este resultado?

 

 

MAÑÁ MIRAMOS E SEGUIMOS EXPLICANDO OS FENÓMENOS QUE PODEMOS OBSERVAR CON TODA ESTA TRANSFORMACIÓN.

 

SORTE!

 

CO NOSO REFRANEIRO 2. Cando che dean a ovella…

1

O REFRÁN
Cando che dean a ovella
colle a corda e vai por ela.
2
SIGNIFICADO DO REFRÁN

Fai referencia á rapidez de recoller o que se nos ofrece, non sexa que quen nolo dá se volva atrás se o pensa mellor.
3 VERBOS IRREGULARES: DAR, ESTAR

O verbo DAR é irregular, entre outros tempos, no presente de subxuntivo.

Eu dea
ti deas
el/ela dea
nós deamos
vós deades
eles/elas dean

Esta mesma conxugación tena o verbo ESTAR

Eu estea
ti esteas
el/ela estea
nós esteamos
vós esteades
eles/elas estean

4. REPASO DO PRONOME ÁTONO CHE

4.1. FORMA
Che é o pronome átono obxecto indidirecto da 2ª persoa do singular. O obxecto directo é TE, pero o DADO é a ovella. (A ovella dáse a ti)

Para saber cando debes usar che ou te, teralo doado se pasas á frase á terceira persoa.

O pronome correspondente a CHE será LLE e o correspondente a TE será O/A. Pero xa hai moito castelanismo que substitúe O/A por LLE (Saúdalle, en lugar de Saúdao…)

4.2. COLOCACIÓN

A oración que leva aquí CHE é subordinada temporal e está introducida pola conxunción CANDO. As subordinadas introducidas por conxuncións ou pronomes relativos levan o pronome átono diante do seu verbo.

Cando che dean a ovella…
¿Quen che deu a ovella…?

Pero:
Dáche a ovella.
Rapoulle a ovella.

CO NOSO REFRANEIRO 1. Dó dame o dente/ que come a semente.

1

Dó dáme o dente
que come a semente.

SIGNIFICADO DO REFRÁN
Está relacionado coa previsión económica, pois sempre hai que gardar para a sementeira e non se debe dilapidar alegremente a colleita.

2
SIGNIFICADO DA PALABRA DÓ (Dicionario da RAG)

Substantivo masculino
1 Sentimento de pena ou mágoa que produce no espírito o sufrimento de alguén e que leva a tratar de evitalo ou de non aumentalo Ten dó do pobre rapaz, non o castigues máis. Mallaron nel sen dó nin piedade SINÓNIMOS compaixón, conmiseración CONFRONTAR misericordia, piedade
2 Sentimento de dor ou mágoa por algunha cousa Non ten dó ningún dos bens que lle legaron os devanceiros
3 Dor ou aflición que se sente por algo
Dó pola morte dun ser querido

 

Pronúnciase co o aberto (como o de óso)

Ter dó de algo é ter pesar por el, non querer dalo.

“Ofreceumas e, ao collerllas, miroume como se me tivera dó delas”.

“Podedes levar os figos que apañedes, que non vos teño dó deles.

3
NOVOS CAMPOS DE USO:
Está moi presente na nosa fraseoloxía e debemos tratar de metela nos contextos menos rurais, substituíndo o castelán duelo:

-Está pasando a etapa do dó pola morte da súa nai.
-Presidían o dó do defunto os familiares e as autoridades.

4 OUTROS SIGNIFICADOS DE DÓ

Dó tamén se chama a primeira nota da escala musical.

Do é unha contracción da preposición e o artigo o. Neste caso non leva acento gráfico e a súa pronuncia faise cun o máis pechado (como o de oso)

5 REPASO

Recordamos que o lugar de colocación do noso pronome átono é detrás do verbo se non hai diante de ambos ningunha palabra que o arrastre.

Dó dáme o dente.

O dente dáme dó.

Vinte hoxe na feira.

Díxellelo e non fixeron caso.