5.2 AS PROPOSICIÓNS: CON. PROPOSTA DE ACTIVIDADES

5.2.1 Completa coa preposición con tendo en conta as súas contraccións

-Ía ir ____ esa mañá, pero despois chamounos para dicir que ía __ curmán máis novo, que o levaba no coche.

-Traio sempre___ o carné de conducir polo que poida pasar.

– __ un ou __ outro recado, ti vén axiña. (OLLO coas palabras que parecen pero non son artigos)

-E veume __ historia de que non lle deixaran pasar porque ía __ mochila.

-Non quero verte máis __ gorra na cabeza.

-Non tiña nada. Casei __ man diante e __outra detrás.

-Foi__ neno e __nena.

 

5.2.2 Completa segundo o modelo

-Inda que se poña a estudar toda a noite, non aprenderá nada/ Con estudar toda noite non aprenderá nada.

-Con andar de aquí para aló, non che vai aparecer a chave./

-Por máis que saian de madrugada, non lles abonda o tempo./

-Con aumentarlle un palmo, non che cobre a mesa./

 

5.2.3 Completa este texto:

Pensamos___ o importante non é entrar__pé dereito, senón facer as cousas ben, __ interese que ti non nos mostras. Así que non nos veñas ___ fumes que non temos por que chos soportar__pacencia que tivemos sempre __. Estabas avisado __ amonestación e sabías __ procedente era ter moito coidado__ palabras que empregaras.__ non se xoga.

 

MAÑÁ CORREXIREMOS.

5.1 AS PROPOSICIÓNS: CON. USOS E CONSTRUCCIÓNS

5.1.1  Segundo o Dicionario da Real Academia Galega, a preposición con expresa:

-Compañía.

Pasou a tarde cos amigos. SINÓNIMOS xunta2, xunto

Vou con ela á feira. SINÓNIMO canda

-Proximidade.

As carpetas hai que colocalas no estante con estoutras.

-Relación entre persoas ou cousas.

Lévase ben con todo o mundo. Isto non concorda co que me dixeron a min.

-Indica posesión ou contido.

Un cuarto con vistas ao mar. Un libro con moitas páxinas.

-Medio ou instrumento utilizado.

Cortou o chourizo coa navalla. Conseguiu o que quería con axuda.

-Modo ou maneira de realizar algo.

Facer algo con coidado. Tratar os animais con cariño.

-O obxecto sobre o que incide a acción do verbo.

Tirou co vaso e escachouno.

 

OBSERVACIÓNS: A preposición con contrae co artigo determinado o, a, os, as dando as formas co, coa, cos, coas respectivamente, e co indeterminado un, unha, uns, unhas dando as formas cun, cunha, cuns, cunhas

 

FRASES E EXPRESIÓNS

-Con que. Expresa a consecuencia.

Non te quero ver, con que é mellor que marches.

-Con todo. Non obstante o dito, a pesar do dito.

Está bastante ben, con todo aínda se pode mellorar.

 

5.1.2 Outras contraccións

Tamén contrae coas formas dos pronomes tónicos: min, ti, si, nós, vós, si.

Comigo, contigo, consigo, connosco, convosco, consigo.

 

5.1.3 Construcción:  con+infinitivo

Substitúe xeralmente a unha subordinada adverbial concesiva (inda que, por máis que, por moito que, malia que…)

Con chorares, non arranxas nada/ Inque que chores, non arranxas nada…

 

5.1.4 Pronuncia da contracción coa/coas

Debe pronunciarse como se fose un diptongo, é dicir, como se constituíse unha soa sílaba. Simuladamente escribo así a pronuncia: coá, coás. Ten unha aplicación práctica no cómputo silábico da poesía, pois soa unha soa sílaba.

 

5.1.5 Posibles confusións de contraccións na lingua escrita.

-Na lingua oral, é moi común que a contracción coa se diga *ca, por analoxía (parecido) con co. Pero esa forma é un erro na escrita.

-Por influencia da lingua oral, poden aparecer na escrita erros como:

Díxolle *ca ía ir ver/ Díxolle que a ía ir ver.

Non sei se sabes *cos vin o outro día pola rúa moi xuntiños/ Non se se sabes que os vin o outro día pola rúa moi xuntiños.

 

MAÑÁ PROPOÑEMOS ACTIVIDADES

3.3 AS PREPOSICIÓNS: POR. USOS E CONSTRUCCIÓNS

3.3.1 Segundo o Dicionario da Real Academia Galega, a preposición por expresa:

1 Lugar onde ou lugar a través do que.

Di que perdeu a carteira polo camiño. Vai polo camiño ás carreiras. Por aquí chégase á cima do monte.

2 Tempo pouco preciso.

Aí polas tres hei de pasar por aquí. Polo mes de xaneiro neva e vai frío.

3 Duración no tempo.

Déronlle traballo por seis meses.

4 Causa ou motivo.

Has xantar ti só por chegares tarde.

5 Finalidade

Foi ao poleiro por ovos.

6 Prezo, valor.

Merquei uns zapatos por catro trinta euros.

7 En proveito de, a favor de.

Fágoo por ti.

8 Relaciona os factores dunha multiplicación.

Tres por seis.

9 Introduce o complemento dalgúns verbos.

Andaron preguntando por vós. Vinde por min ás cinco.

10 Expresa o axente.

O problema é coñecido por todos. Foi detido por un policía.

11 Seguido do pronome interrogativo que, serve para preguntar a causa ou o motivo polo que se fai ou ocorre algo.

Por que non viñeches? Dime por que non viñeches.

12 Indica medio de transmisión ou de transporte.

Escoiteino pola radio. Enviouno por correo.

13 Substitución.

Cambiou os zapatos polas botas.

14 Proporción.

Tocoulles pagar dez euros por persoa.

 

3.3.2. Contraccións

A preposición por contrae coa segunda forma do artigo lo, la, los, las, dando as seguintes formas: polo, pola, polos, polas.

Non contrae cos pronomes que teñen esas mesmas formas, aínda que a pronuncia sexa a mesma:

-Por o traer, non che cobran. (A pronuncia sería igualmente Polo traer…)

 

3.3.3 POR/PÓR

A preposición escríbese sen til ortográfica. Si levará til diacrítica (para distinguirse) a forma contraída do verbo poñer: pór, que é o único verbo galego que non acaba en –ar, -ir ou -er. A pronuncia é a mesma nas dúas palabras.

-Vou por leña.

-Vou pór os pés ao sol.

 

3.3.4 POR QUE/ PORQUE/ PORQUÉ

A preposición por úsase en preguntas directas e indirectas co interrogativo que:

-Por que te enfadas? (Interrogativa directa, que leva signo ao final)

 

-É moi difícil saber por que te enfadas. (Interrogativa indirecta, que non leva signo).

 

Porque é unha conxunción causal:

-Estou preocupada porque non sei a que hora chegará o tren.

 

Porqué equivale a causa (vai substantivado polo artigo o ou un indefinito que leva diante):

-Está moi contenta e gustaríame saber o porqué.

-Comportouse así e non lle hai que buscar ningún porqué.

 

3.3.5 Por+infinitivo

A construcción por+infinitivo constitúe unha oración subordinada adverbial causal:

-Por chegares tarde, quedas sen a cea.

-Xa que/ porque chegaches tarde, quedas sen a cea.

 

 

MAÑÁ PROPOREMOS UNHAS ACTIVIDADES PARA CORRIXIR O PRÓXIMO LUNS.

3.1 AS PREPOSICIÓNS: EN. USOS E CONSTRUCCIÓNS

3.1.1

A preposición “en” ten varios usos. Contrae coa mesma clase de palabras que “de”, perdendo ambas a súa vogal “e”.

Segundo o Dicionario da Real Academia Galega, expresa:

–Lugar

Vivo en Lugo.

Meteunos no caixón. Foi caer nun focho. Vai na vila.

–Tempo

Caso en agosto.

Chegou en dúas horas.

–Modo, materia, medio, instrumento, prezo.

Está feito en escaiola.

Veu en autobús.

Deixouno en tres euros.

Quedou en branco.

–Algunhas veces equivale a por.

Coñecino no andar.

–Con certos verbos, en estruturas transitivas, indica o proceso do verbo considerado na súa duración ou desenvolvemento, por oposición a un proceso rematado.

Andaba buscando na roupa.

 

OBSERVACIÓNS: A preposición en contrae coas seguintes clases de palabras, dando as formas que se expresan:

1. a) Co artigo determinado (o, a, os, as): no, na, nos, nas.
2. b) Co artigo indeterminado (un, unha, uns, unhas): nun, nunha, nuns, nunhas.
3. c) Coas formas tónicas do pronome persoal de terceira persoa (el, ela, eles, elas): nel, nela, neles, nelas.
4. d) Cos demostrativos (este, ese, aquel, estoutro, esoutro, aqueloutro…): neste, nese, naquel, nestoutro, nesoutro, naqueloutro…
5. e) Cos indefinidos algún e outro: nalgún, noutro..

 FRASES E EXPRESIÓNS CON en

En + xerundio: indica acción acabada.

En facendo o labor deitareime un anaco.

En + por + pronome: indica que o suxeito ten ou fai algo por si mesmo.

Levaba todas as terras en por el.

 

3.1.2

Hai un xiro moi propio do galego que se constrúe cos verbos andar e estar, e indica “estar inmerso nunha ocupación ou traballo”:

Anda nas patacas.

Sempre está nas verzas.

É madeirista porque andou toda a vida na madeira.

 

3.1.3  

En+xegundio constitúe oracións temporais. As tres oracións seguintes son equivalentes:

En chegando, chámame

Ao chegares, chámame.

Cando chegues, chámame.

 

3.1.4

Fíxate nestas expresións galegas:

 

Estar NA casa.

Etrar NA clase.

Mostrarse atenta NA aula.

 

 

MAÑÁ PROPOÑEMOS ACTIVIDADES

 

 

 

 

2.1. AS PREPOSICIÓNS: DE. USOS E CONTRUCCIÓNS

2.1.1

PREPOSICIÓN DE: USOS

A preposición “de” expresa, segundo o Dicionario da Real Academia Galega, os seguintes valores:

Posesión, pertenza: A casa de Xoán.

Procedencia: Veño de Lugo

Materia: Mesa de carballo. Augardente de herbas.

Contido, asunto: Unha novela de viaxes.

Parentesco: Vai vir un curmán da súa muller.

Finalidade, uso: Máquina de escribir. O garfo do pescado.

Carácter, condición: Produto de calidade.

Situación no tempo: De día e de noite. Veñen de verán pasar as vacacións.

Causa: Morre de pena.

Punto de partida: De hoxe en diante. De hoxe en quince días.

Modo: Fíxoo de boa fe.

Axente  (Sinónimo: por): O problema é de todos coñecido.

Partitivo: Xente aínda había ben dela.

Forma parte de locucións modais: De repente, de fociños.

Úsase tras certos verbos e antecedendo un infinitivo, formando ou non perífrases:  Acabar de chegar. Hanlle de dar o que merece.

OBSERVACIÓNS: A preposición de contrae coas seguintes clases de palabras dando as formas que se expresan:

1. Co artigo determinado (o, a, os, as): do, da, dos, das.
2. Co artigo indeterminado (un, unha, uns, unhas): dun, dunha, duns, dunhas.
3. Coas formas tónicas do pronome persoal de terceira persoa (el, ela, eles, elas): del, dela, deles, delas.
4. Cos demostrativos (este, ese, aquel, isto…; estoutro, esoutro, aqueloutro): deste, dese, daquel, disto…
5. Cos indefinidos (algún e outro): dalgún, doutro

2.1.2

CONTRUCCIÓNS

2.1.2.1

PARTITIVOS

O uso partitivo que deixo remarcado é galego. Quen saibades francés, podedes atopar nisto unha semellanza entre ambos idiomas. Non se debera deixar perder nese galego plano ao que nos estamos afacendo.

-Queres máis macarróns?

–Non. Xa comín ben deles.

–Levaba moita auga o río?

–Pois levábache ben dela.

 

2.1.1.2

POSESIVOS

De+pronome átono, constitúen un posesivo.

O coche é del = O coche é seu.

Temos unha construcción galega propia, que tampouco podemos deixar perder:

“Quen casa ten de seu ten media vida…” (Rosalía, en Follas novas)

De meu, de teu, de seu, de noso, de voso, de seu.

Por un lado vén a ser un SINÓNIMO  de propio e propia. Por outro, é un reforzo da propiedade que marca énfase na unión.

“É un tío de meu”.

2.1.1.3

CONSTRUCCIÓNS

Hai construccións que esixen esta preposición, das que se adoita eliminar quizabes por reacción contra un “dequeísmo” que tamén era incorrecto:

Informar de: Infórmovos de que mañá hai un paro no transporte público.

Estar seguro/a, convencido/a… de: Estou segura de que isto vos interesa. Estou convencido de que non nos conta a verdade.

AGRADÉZOVOS QUE VAIADES VENDO O CONTIDO DESTA UNIDADE E FACENDO PRÁCTICAS DE VOSO. O LUNS, PUBLICO UNHA PROPOSTA DE ACTIVIDADES.

BOA FINDE.

PRONOMES PERSOAIS. USOS E COLOCACIÓN 3

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

3.1 CORRECCIÓN DO EXERCICIO ANTERIOR
a- Perdíchela?
b- Saltarala?
c- Laváchelas?
d- Comíchelo?/ Comíchelo todo?
e- Compráchelo?
f- Miráchela?
g- Pintaralas?

Recordamos que adoita suprimirse o sígno inicial de interrogación, inda que tamén se pode usar sen ser falta.

 

3.2. REPARAMOS NO QUE PASOU DURANTE ESTE PROCESO

3.2.1 Había un pronome no castelán que desaparece da tradución.

3.2.1 Posiblemente te deches conta de que o pronome ao que terías que traducilo sería TE.

3.2.2 Despois terías que unilo cos pronomes O.D. e non lle viches xeito a contraccións como:

te+a= ta, te+o=to…. porque che soou moi estraño ao non existir no galego esa contracción.

3.2.3 Sairíanche oracións como

*Perdícheta
*Comprácheto
*Pintárastas
*Laváchetas

3.2.4 Eis a razón porque usei o pronome de segunda persoa en oracións transitivas para poñer como centro do traballo. Mais pode pasar con calquera persoa gramatical e con verbos que non levan OD.

3.2.5 Ante a dúbida, recoméndoche que intententes poñer a frase en segunda persoa e o OD en pronome, se fose posible. Así será como te das conta de que non non é.

 

3.3 PROPOSTA DE EXERCICIOS

Poño unhas cantas oracións. As que cres que están mal, corríxeas. Non atendas só ao pronome, que hai algunha outra cousiña que está mal, da que xa falamos noutras unidades. Fíate moito do idioma que terás oído da boca de quen o teñen como primeira lingua.

1_Non te equivoques no cruce, que é moi doado pasarse.

2_Hoxe lavouse os dentes con moito esmero.

3_Van proxectar a película de Tosar e eu non ma penso perder.

4_Pásate por casa, que tomamos algo

5_Teño tanta fame que me comía un boi por unha pata.

6_ Saudáronse con moita cortesía e quedáronse pampos do que habían medrado as nenas.

7_ Cortábase o pelo ela mesma e quedáballe moi ben.

8_Hoxe púxenme un traxe ao que lle quero moito porque favoréceme.
3.4 MAÑÁ CORRIXIMOS E SEGUIMOS

PRONOME PERSOAIS. USO E COLOCACIÓN 1

1.1 Imos corrixir un dos castelanismos máis abondosos nas redes, fundamentalmente en Twitter, mais non só. E imos darlle ao traballo un enfoque “socrático”, é dicir, non vou explicar. Procurarei que sexades vós quen deduza en que consiste e o trate de o corrixir, se o comete. Tede en conta que traducir é moito máis que cambiar palabras, pois hai que modificar estruturas: engadir ou suprimir elementos da frase, cambiar o lugar de colocación…

Como se trata dun castelanismo, imos partir da estrutura morfosintáctica castelá que lle dá orixe.

1.2 Empezaremos por completar esta sustitución pronominal do O.D. Usaremos só a segunda persoa do singular porque esta é a forma idónea para a vosa dedución do erro:

¿Te perdiste la película de ayer? …. ¿Te la perdiste?

¿Te saltarás la cena de hoy?…..

¿Te lavaste las manos?…..

¿Te comiste todo el helado?…

¿Te compraste el pantalón que tanto te había gustado?

¿Te miraste hoy la cara en el espejo?

¿Te pintarás las uñas de colores?
1.3 MAÑÁ CORRIXIREMOS ESTA SUSTITUCIÓN E DAREMOS UN PASO MÁIS.

4. NAMORAR A, NAMORARSE, NAMORARSE DE. OUTRAS CONSTRUCIÓNS PROPIAS

Eu namorar, eu namorar, eu namoreime,
eu namoreime na beira do mar.
Eu namoreime dunha rapaciña
e non me puiden desnamoricar.

(Popular)

4.1.
A lingua fana os flantes. Tras deles veñen os estudosos que elevan a regras as creacións de quen crearon o idioma. Esas regras son posteriores á lingua, pero tamén inflúen nela, corrixindo desvíos e mesmo tendo en conta como deberan evolucionar algunhas palabras, maiormente os cultismos que un idioma como o galego -apartado destes estudos, dos libros e dos dicionarios durante moitos anos-, ten que crear para normalizarse e homologarse coas linguas cultas.

Estas normas tamén axudan a aprender unha lingua ás persoas que non a herdaron. Pero os textos populares fixados, como refráns e cántigas, –aínda que poden ter algún erro engadido na transmisión colectiva- son unha extraordinaria fonte de aprendizaxe que eu propoño como moi válida e que moitas veces me asentarei neles.

A cántiga que encabeza a proposta póñoa para un dos verbos máis engaiolantes en calquera lingua: NAMORAR(SE)

.Namórase alguén de alguén e namora alguén a alguén.

Eu namoreime.
Eu namoreime dunha rapaciña.
Eu namoreina
Eu namorei a unha rapaciña e a rapaciña namorouse de min.

Eu, como a cántiga, conservo o pronome reflexivo cando procede, como en moitos dos verbos que o teñen que levar:

-Arrepentirse de
-Negarse a
-Defenderse de
-Rebelarse contra
-Dirixirse a…
4.2. Repasamos casos nos que non se poden usar os reflexivos:

-Lávome/ Lavo a cabeza.
-Pérdome/ Non perdo o espectáculo de hoxe.
-Pásome de graciosa/ Paso pola casa.

-*Vente por casa (frase que resulta escrita en castelán) sería en galego: Ven pola casa.

4.3 Outras construcións para repaso

A casa/ Estar na casa.

A aula/ Saír da aula.

A clase/ Volver á clase.

A misa/ Estar na misa.

En galego non soa mal o artigo a coas palabras graves que empezan pola mesma letra en sílaba tónica, polo que será sempre:

A acta

A aula

A alma

A auga

A áncora…

3. REFLEXIVOS. CONTRUCIÓNS VERBAIS: ESQUECER/ ESQUECERSE DE (QUE)…

 

3.1. Repasiño do uso do pronome reflexivo

Veño lendo, e recollendo para o trasmallo deste blogue, frases na que se foxe dos verbos reflexivos facendo construcións extrafalarias. Os verbos reflexivos existen porque hai accións reflexivas: peitearse, vestirse, coidarse e ata quererse, cando a persoa se quere a si mesma. Outra cousa son os falsos reflexivos onde o pronome que fai esa función sobra. Vexamos:

Eu lávome/ Eu lavo a cara.
Ti perdes o concerto desta tarde/ Ti pérdelo
Saquémonos do medio/ Saquemos os zapatos.

Fóra xa que logo eses “*Eu non mo perdo”, que tanto abonda en momentos de euforia por certos acontecementos:
“*Vaste perder o concerto desta tarde?…

Ou na publicidade mal supervisada:
“*Quitémonos a morriña”

Da mesma maneira que hai que botar fóra estes, hai que botar máns de outros que son necesarios para rematar a acción verbal.

 

3.2. Esquecer/ esquecerse de

O verbo esquecer, igual que olvidar acordar e outros, pode levar o reflexivo ou non segundo o significado e a esixencia da frase:

-Esquecín a lección/ esquecina/ esquecinme dela

-Olvidei decirche que estás convidada/ olvideime de che dicir (ou de dicirche) que estás convidada.

-Acordei ir eu só, que para iso non fai falta ninguén máis.

Acordou aí polas tres da mañá e non nos deixou durmir en toda a noite.

Acordeime de ti.
Acordeime de que non fora pola tenda.

 

A repasar. E podedes formular as dúbidas e as suxerencias que consideredes oportuno facer.

2 CONSTRUCIÓNS GALEGAS. MAL USO DE LLE/LLES.

2.1 VERBO INFORMAR

O verbo informar leva a preposición de:

Informaron do que pasara en París.

Xeralmente infórmase de algo a alguén que resulta informado. Ese algo é o que vai unido ao verbo pola preposición de, mentres que o pronome substituto dese ALGUÉN é un complemento directo.

Recordemos os pronomes átonos complementos directo:

me
te
o/a
nos
vos
os/as

O impersoal sería se.

 

Prestade atención a estas construcións galegas:

-Infórmoume de que tiña que pasar unha revisión.
-Infórmote de que vou estar fóra catro días.
-Infórmoo/ infórmoa de que non o/a podo recibir neste momento.
-Informáronnos de que non chegan ata mañá pola tarde.
-Informaranvos de como debedes facer para atinardes do sitio.
-Informáranos/Informáranas xa de que non era posible.
Recordamos que estes pronomes adoitan ir detrás do verbo, se non son a) oracións negativas, b) interrogativas con partícula, c) subordinadas ou d) non van introducidas por algunhas das palabras que excepcionalmente atraen o pronome:

a) Non os informaran de que non era posible.
b) ¿Quen as informara de que non era posible?
c) Dixeron que os informaran de que non era posible.
d) Alguén os informou de que non era posible.

 

PERO O QUE NOS INTERESA RESALTAR HOXE É QUE NON PODEN LEVAR OS PRONOMES LLE/LLES

*Infórmolle que recibimos o seu pedido (HAI DOUS ERROS, falta a preposición de e úsase mal o pronome obxecto directo)
*Infórmolles que non abrimos ata as dez (HAI OS MESMOS ERROS ANTERIORES)

 
2.2 OUTROS VERBOS QUE NON LEVAN *LLE/LLES, senón os obxectos directos o/a/os/as.

Atender (aténdoo/a *NON ATÉNDOLLE)
Molestar (moléstoo/a *NON MOLÉSTOLLE)
Votar (voteino/a *NON VOTEILLE)
Este uso é un castelanismo que está pasando ao galego culto por medio de escritos e usos de neofalantes que teñen diante da audiencia certo prestixio. Nada me estrañaría que, dentro de pouco, empezaran a autocorrixirse tamén os bos falantes para acabar facéndoo todos mal.